We worden ziek van onze autoverslaving

We worden ziek van onze autoverslaving

Datum: 
01/10/2018

Het is een confronterende vaststelling dat we, gewoon door te ademen, het risico lopen op hart- en longaandoeningen. Dat we er gezonde levensjaren aan verliezen. We ademen dagelijks 11.000 liter lucht in, drinken twee liter water en eten één kilo voedsel. Maar terwijl voeding en water streng gereglementeerd zijn, blijft de luchtkwaliteit deels onder de radar. We moeten erop vertrouwen dat officiële normen over aanvaardbare concentraties van pollutie niet worden overschreden. Dat doen ze wel, weten we nu. Op veel plaatsen in Vlaanderen.

NO2-doden

Onze luchtkwaliteit is de voorbije decennia sterk verbeterd. Tegelijk neemt de kennis toe over de impact van vervuiling, ook bij relatief lage dosissen. Bijna wekelijks verschijnen nieuwe studies. Onlangs nog over roet dat aangetroffen werd in placenta's en de gevolgen daarvan voor ongeboren kinderen.

De gevolgen zijn bekend: kinderen die langs een drukke weg wonen, hebben een slechtere longfunctie en een hogere kans om astma te ontwikkelen. Verkeerspollutie veroorzaakt schade aan luchtwegen en longen. Grootschalige onderzoeken linken NO2 en andere giftige stoffen in de uitlaat van wagens aan hartaanvallen en sterfte door hart- en vaatziekten.

Het Europese Milieuagentschap (EEA) spreekt, behalve over fijnstofdoden, nu ook expliciet over 'NO2-doden': mensen die voortijdig sterven door de gevolgen van stikstofdioxide. In 2014, berekende het EEA, waren er dat in ons land 1.870. Ter vergelijking: er vielen dat jaar 727 verkeersdoden.

Te veel astma en longkanker

De bewezen effecten worden tastbaar in dokterspraktijken. 'Tien procent van de Belgen heeft astma', zegt Guy Brusselle, longarts en astmaspecialist aan het UZ Gent. 'We zien opstoten op dagen met meer pollutie. Te veel kinderen in ons land kampen met luchtweginfecties. We doen het opmerkelijk slechter dan de ons omringende landen.'

Ook om het aantal longkankers in ons land te verklaren, kijken specialisten nu richting luchtkwaliteit. Hoewel het aantal rokers daalt, zien we een onrustwekkende stijging van het aantal longtumoren. Een zesde van alle longkankers bij Belgische mannen en ruim een vierde van de longkankers bij de vrouwen komt voor bij niet-rokers. Volgens Jean-Paul Sculier, longkankerspecialist aan het Brusselse ­Bordet Instituut, is luchtvervuiling daar mogelijk de boosdoener. In 2015 ging het over ruim 1.600 patiënten. Een grootschalige recente studie bij 15.000 Europese vrouwen toonde ook een verband tussen luchtvervuiling - met name de mix in de dieseluitlaat - en borstkanker.

Boven de alarmdrempel

Europa en de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) leggen grenzen op. Voor NO2 ligt die op een gemiddelde jaarconcentratie van 40 microgram per kubieke meter (µg/m3). Dat is de alarmwaarde waar we absoluut onder moeten blijven. Maar onderzoekers zien al een impact bij veel lagere concentraties. De WHO beschouwt 20 µg/m3 als de drempelwaarde vanaf wanneer gezondheidseffecten kunnen optreden.

Naar schatting 150.000 Vlamingen wonen op een plaats waar de Europese drempelwaarde voor NO2 wordt overschreden, blijkt uit de dataset van Curieuze­Neuzen. 3,9 miljoen wonen op een plek die boven de gezondheidsdrempel van 20 µg/m3 zit. Zijn die gedoemd om ziek te worden? 'Neen', zegt Ben Nemery (KU Leuven), toxicoloog met expertise in longaandoeningen. 'Maar ze lopen wel meer risico, omdat ze blootgesteld worden aan een cocktail van giftige stoffen waarvoor NO2 een goede merker is. Er zijn veel factoren die bepalen of iemand een hartaanval of een longziekte krijgt. Luchtvervuiling doet daar een schep bij. En dat zal een grotere schep zijn wanneer je langs een drukke weg woont.'

Daar zit de angel. Niemand van ons zit 24 uur per dag op zijn dorpel. De plek waar we wonen draagt maar voor een derde bij aan onze dagelijkse dosis luchtvervuiling. De rest doen we op onderweg, op het werk, wanneer we boodschappen doen of ontspannen.

Een gat in onze kennis

Wat is de impact van de keuzes die we elke dag maken? Wat betekent het voor mijn gezondheid als ik elk dag in de file sta? Hoe slecht is het om langs drukke wegen naar school te fietsen? 'Om dat te weten, zou je een grote groep mensen jarenlang moeten volgen met meetapparatuur, zodat je elk moment van de dag weet waar ze zich bevinden en wat daar de concentratie van NO2 of roet is', zegt Luc Int Panis (Vito, UHasselt), specialist in de effecten van luchtvervuiling in combinatie met beweging. 'Dat is onbegonnen werk.'

Daar zit een gat in onze kennis. Lab­studies geven wel een idee van de impact op korte termijn. Wanneer mensen zich in het verkeer bevinden, nemen de witte bloedcellen toe, wat wijst op ontstekingsreacties. Bij pieken van luchtpollutie verhoogt de kans op een astma-opstoot. Dan zijn er ook meer spoedopnames of luchtweginfecties. Een halfjaar geleden brachten Marc Claeys (cardioloog aan het UZA) en Jean-François Argacha (UZ Brussel) nog aan het licht dat er een duidelijke link is tussen NO2-pieken en zware hartaanvallen. Bij elke toename van 10 µg/m3 verhoogt het risico op een hartaanval kort daarna met 5 procent. ­Boven de Europese drempelwaarde van 40 µg/m3 stijgt het risico naar 10 tot 15 procent. 'Ook onder die drempel zagen we effecten', zegt Marc Claeys. 'Dat is verontrustend.'

Wat precies het effect is van dagelijkse piekconcentraties, weten wetenschappers nog niet. Dát het effect heeft, lijkt evident. 'Hoe meer je je op plaatsen met hoge concentraties begeeft, hoe groter je cumulatieve blootstelling', besluit Ben Nemery. 'Daardoor verhoogt dus ook je risico op ziekte.'

35 euro per kilo

Niet alleen wijzelf, maar ook de overheid heeft er baat bij dat de luchtkwaliteit overal in Vlaanderen goed is. De prijs die we betalen voor het overmatige autogebruik kun je uitdrukken in levensjaren, maar ook in harde centen. In zijn boek Onze Lucht, dat vorige week verscheen, maakt Wouter Lefebvre van Vito een inschatting van de externe kosten verbonden aan luchtvervuiling. Hij baseert zich daarvoor op het Nederlandse Handboek Milieuprijzen 2017, dat een kostprijs plakt op de uitstoot van vervuilende stoffen. Elke extra kilo NO2 die we uit­stoten, kost 35 euro. Die kosten vertalen zich in ziektekosten, werkverlet, verloren levensjaren en schade aan de biodiversiteit.

Toegepast op de Vlaamse uitstootcijfers betekent dit dat luchtvervuiling (NO2, fijn stof, ammoniak en zwaveloxiden samen) de samenleving 8 miljard euro kost. Dat is 3 procent van het bbp. De transportsector staat in voor 3,5 miljard euro. 'Extreem gesteld wil dat zeggen: haal alle auto's en vrachtwagens van onze wegen, de schepen van onze rivieren en de vliegtuigen uit de lucht, en je wint als samenleving 3,5 miljard euro', zegt Lefebvre. 'Dat is een theoretische optie, maar die cijfers geven wel aan dat maatregelen om autogebruik te ontmoedigen, bijna altijd opwegen tegen de kostprijs ervan. Fietssnelwegen, bijvoorbeeld, brengen twee tot veertien keer meer op dan ze kosten.'

Politiek mijnenveld

De kosten-batenanalyse van lucht­vervuiling legt ook iets anders bloot, zegt hij: 'De winsten van verkeersvervuiling liggen bij de autosector en de automobilisten, de verliezen bij de volledige bevolking. Je kunt dat onevenwicht maar rechttrekken door de fabrikanten en de gebruikers mee te laten opdraaien voor de externe kosten die ze veroorzaken. Omgekeerd worden maatregelen om vervuiling aan te pakken gefinancierd met het huidige overheidsbudget, terwijl de (gezondheid)winsten pas vele jaren later duidelijk worden.'

In dat mijnenveld laveren politici die onpopulaire maatregelen moeten nemen om het gebruik van de auto af te remmen. En toch wordt de druk om dat te doen groter dan ooit, vindt dokter Guy Brusselle. 'Te veel Vlamingen, ook kinderen, zijn het slacht­offer van onze autoverslaving. We oogsten wat we gezaaid hebben. Maar we moeten dit niet weerloos ondergaan. We hebben de sleutels in handen on de luchtkwaliteit in Vlaanderen te verbeteren.'

Ine Renson

Blijf op de hoogte van nieuws in het UZA via Twitter @uzanieuws en Facebook