De ziekte van Alzheimer

De ziekte van Alzheimer is een neurodegeneratieve aandoening (langzaam beschadigen van de hersencellen) en de meest voorkomende oorzaak van dementie (60-80% van de gevallen).

Wat is de ziekte van Alzheimer?

De ziekte van Alzheimer is een neurodegeneratieve aandoening (langzaam beschadigen van de hersencellen) en de meest voorkomende oorzaak van dementie (60-80% van de gevallen). Belangrijk is om een onderscheid te maken tussen normale veroudering (waarbij ook enige achteruitgang van de cognitieve functies plaatsvindt) en de ziekte van Alzheimer (waarbij de achteruitgang meer is dan verwacht wordt voor de leeftijd). In België zijn er naar schatting zo’n 220.000 personen met dementie waarvan de meeste ouder zijn dan 65 jaar. In de meest voorkomende vorm begint de aandoening met kortetermijngeheugenklachten om dan te evolueren naar achteruitgang in het algemeen cognitief functioneren waardoor patiënten meer en meer hulpbehoevend worden. Er zijn ook zeldzamere andere vormen waarbij niet het kortetermijngeheugen maar wel een taalstoornis, visuele stoornis of gedragsveranderingen bij begin van de ziekte meer op de voorgrond staat.

Oorzaken en risicofactoren
De ziekte van Alzheimer ontstaat waarschijnlijk door een combinatie van verschillende factoren waaronder genetische aanleg, levensstijl en omgevingsfactoren. Het belangrijkste risico om de ziekte te krijgen is hoge leeftijd. Na de leeftijd van 65 jaar verdubbelt het risico om de ziekte te krijgen elke vijf jaar. Sommige van deze risicofactoren (leeftijd, erfelijkheid,…) kunnen niet veranderd worden maar andere zijn wel beïnvloedbaar. Belangrijke risicofactoren die je zelf kan beïnvloeden zijn deze die voor ‘gezonde hersenen’ zorgen. Dit zijn met name risicofactoren voor de gezondheid van je bloedvaten (hoge bloeddruk, cholesterol, suikerziekte, niet roken, overgewicht,…), sociaal actief blijven, overmatig alcoholgebruik vermijden, gehoor- en visusklachten behandelen en trachten zowel lichamelijk als geestelijk actief blijven.
Symptomen
Een ziekte van Alzheimer begint meestal met problemen met het kortetermijngeheugen. Naarmate de ziekte vordert treden er echter ook problemen op met andere denkfuncties (oriëntatie, planning, taalvaardigheid,…). Daarnaast kunnen er ook veranderingen optreden in het gedrag en sociale cognitie (herkennen van emoties,...). Mensen met de ziekte zijn zich hier niet altijd van bewust. Uiteindelijk zorgen de problemen met het denken voor moeilijkheden met het functioneren in alledaagse activiteiten. Hierdoor zal men stilaan meer en meer hulp nodig hebben van anderen. Dit is een proces dat zeer geleidelijk en meestal over de jaren heen loopt.
Preventie
Algemene adviezen om jouw cognitieve toestand zo gezond mogelijk te houden zijn het onder controle houden of aanpakken van de risicofactoren die hierboven vermeld werden. Een vuistregel hierbij is dat ‘wat goed is voor hart en bloedvaten, ook goed is voor het geheugen’, m.a.w. voldoende bewegen, gezonde voeding, vermageren in geval van overgewicht, alcohol beperken, cholesterol onder controle houden, bloeddruk onder controle houden, suiker onder controle houden. Daarnaast wordt ook geadviseerd om mentaal en sociaal actief te blijven, gehoorverlies, visusklachten en stemmingsklachten te behandelen.
Erfelijkheid
Hoewel genen een belangrijke rol spelen in het ontstaan van de ziekte is een erfelijke vorm van de ziekte van Alzheimer (waarbij de ziekte vaak op jonge leeftijd begint en van generatie op generatie wordt doorgegeven door een afwijking in één gen) zeer zeldzaam (<1%). Wel verhoogt het voorkomen van de ziekte in je familie in beperkte mate de kans om zelf ook de ziekte te krijgen. Dit risico voor één persoon inschatten is momenteel nog niet betrouwbaar mogelijk, maar is wel iets waar veel onderzoek naar gebeurd. Veel van deze genetische risicofactoren (die je kans om de ziekte verhogen of juist verlagen) zijn al gekend, maar velen blijven nog ongekend. Met de vooruitgang van de wetenschap en technologie wordt er wel meer en meer ontdekt. De meeste vormen van de ziekte van Alzheimer hebben waarschijnlijk een ‘multifactoriële’ oorzaak, waarmee naast genetische factoren ook levensstijl- en omgevingsfactoren mee een rol spelen in het ontstaan van de ziekte.
Levensverwachting
Het verloop van de ziekte is erg variabel van persoon tot persoon. Meestal is het een proces dat geleidelijk aan over de jaren heen loopt. Gemiddeld wordt gesteld dat de levensverwachting van mensen met dementie vijf tot twaalf jaar na de diagnose is.

Diagnosestelling

Na een grondig gesprek bij de neuroloog met jou en/of jouw naaste wordt bij vermoeden op een ziekte van Alzheimer verder onderzoek verricht. Hierbij is het ook belangrijk om andere (behandelbare) oorzaken uit te sluiten. Een eerste stap bestaat uit een uitgebreide bloedanalyse, neuropsychologisch onderzoek (geheugentesten) en een MRI van de hersenen. In sommige gevallen kunnen nadien nog bijkomende onderzoeken nodig zijn om de diagnose met meer zekerheid te stellen (FDG-PET hersenen, amyloid-PET hersenen of een lumbaalpunctie/ruggenprik met bepaling van biomarkers voor de ziekte van Alzheimer in het hersenvocht). Door de diagnose op tijd te stellen kan men al vroeg starten met begeleiding, eventuele medicatie en zorgplanning voor de toekomst. Vaak voelen mensen met de ziekte (of de mensen daarrond) ook dat er toch iets mis is en kan een juiste diagnose ook rust geven en het aanvaardingsproces op gang brengen

Behandeling

De behandeling van een ziekte van Alzheimer bestaat uit verschillende onderdelen. Deze bestaat enerzijds uit medicatie en anderzijds uit niet-medicamenteuze behandeling (psycho-educatie, psychologische ondersteuning, omkadering in de thuissituatie,…).

Medicatie die momenteel beschikbaar is voor de ziekte van Alzheimer werkt enkel symptomatisch (tijdelijk verlichten van de symptomen) maar heeft geen effect op de achteruitgang van de onderliggende ziekte (m.a.w. de ziekte kan nog niet ‘genezen’ of ‘vertraagd’ worden). In klinische studies wordt wel gezocht naar medicatie die de ziekte zelf kan vertragen, en recent zijn er enkele middelen waarbij voorzichtig positieve resultaten werden geboekt. Momenteel zijn deze middelen in Europa nog niet beschikbaar. Binnen het UZA volgen we deze situatie nauwgezet op en indien dergelijke medicatie beschikbaar wordt en je in aanmerking zou komen zal jouw behandelend arts dit met jou bespreken.

Voor de niet-medicamenteuze behandeling kan je in bepaalde gevallen doorverwezen worden naar een neuropsycholoog (voor cognitieve therapie of psycho-educatie) of psycholoog (voor psychologische ondersteuning). Veel informatie is ook terug te vinden bij het Expertisecentrum Dementie (www.dementie.be) en patiëntenorganisaties zoals de Alzheimerliga (www.alzheimerliga.be).

Patiënten worden in de geheugenkliniek op regelmatige basis opgevolgd. De termijn tussen afspraken hangt af van de specifieke situatie (bv. sneller na opstart medicatie, bij problemen,…). In principe komen patiënten minstens één tot twee maal per jaar op raadpleging.

Klinische studies

Er lopen regelmatig klinische studies voor mensen met de ziekte van Alzheimer in het UZA. In sommige studies wordt het effect van (nieuwe) medicatie getest, in sommige studies doet men eerder onderzoek naar het natuurlijke verloop van de ziekte en factoren die hier van invloed op kunnen zijn of een marker kunnen zijn van bv. progressie. Je kan hierover informeren bij jouw behandelend arts.

Bekijk of er lopende klinische studies zijn