Epilepsie

Focale aanvallen zijn de meest voorkomende epileptische aanvallen en beginnen in één specifiek deel van de hersenen. Wat er precies tijdens de aanval gebeurt, hangt af van de plaats in de hersenen waar de aanval begint. Een gedetailleerde beschrijving van de aanval kan de arts helpen bepalen waar in de hersenen de aanval start.

Er bestaan drie grote soorten focale aanvallen:

1. Focale aanval met intacte gewaarwording: de persoon blijft volledig bewust en alert, beseft dat hij of zij een aanval heeft en kan beschrijven wat er gebeurt. Afhankelijk van het deel van de hersenen waar de aanval plaatsvindt, kan deze zich op verschillende manieren uiten, zoals spiertrekkingen in een arm, tintelingen in een ledemaat, het waarnemen van een geur, of het ervaren van een stereotiepe emotionele gewaarwording.
2. Focale aanval met verminderde gewaarwording: tijdens dit soort aanval reageert de persoon minder goed of helemaal niet op de omgeving. Een focale aanval met intacte gewaarwording kan overgaan in een aanval met verminderde gewaarwording. De presentatie van deze aanval kan sterk variëren, afhankelijk van de betrokken hersengebieden. Dit kan zich uiten in staren, het uitvoeren van automatische handelingen, het maken van smakkende geluiden, of het herhalen van dezelfde bewegingen of woorden.
3. Focaal naar bilateraal tonisch-clonische aanval: Deze aanval begint als een focale aanval met intacte of verminderde gewaarwording en breidt zich vervolgens uit naar beide hersenhelften, wat resulteert in een tonisch-clonische aanval (zie tonisch-clonische aanval).

Gegeneraliseerde aanvallen beginnen gelijktijdig in beide hersenhelften.

Dit is waarschijnlijk de meest bekende vorm van epilepsieaanval. Typische symptomen zijn:

• Volledig bewustzijnsverlies
• Opstijven (de "tonische" fase)
• Schokkende bewegingen van de armen, benen, en soms het hoofd en de romp (de "clonische" fase)
• Luchtuitstoot, waarbij lucht krachtig uit de longen wordt geperst en de persoon een blauwe tint kan krijgen.
• Speekselvorming, vermengd met lucht, wat schuim rond de mond veroorzaakt. Dit kan door een tongbeet roze zijn.

Hierna komt de persoon langzaam weer bij bewustzijn. Vaak is hij of zij nadien verward (de "postictale" fase), moe en valt in slaap. Na een aanval kan de persoon soms last hebben van hoofdpijn en/of spierpijn. Het herstel na een tonisch-clonische aanval kan variëren van enkele minuten tot een hele dag.

Het kan ook zijn dat de persoon kort lijkt stil te vallen. Hij of zij staart dan een tijdje voor zich uit en reageert niet op de omgeving. De ogen kunnen wegdraaien of knipperen. Dit zijn subtiele aanvallen die meestal slechts enkele seconden duren en abrupt beginnen en eindigen. Ze komen vooral voor op kinderleeftijd.

Myoclonieën zijn zeer korte aanvallen, vaak bij bewustzijn, waarbij de spieren plotseling kort samentrekken. Dit wordt vaak omschreven als 'schokjes' en komt bij het syndroom juveniele myoclone epilepsie typisch in de ochtend voor. Soms kunnen mensen hierdoor voorwerpen uit hun handen laten vallen.

Tijdens deze aanval verliest de persoon het bewustzijn en verstijven de spieren. Als de persoon rechtstaat, kan hij of zij daardoor als een plank omvallen, wat verwondingen kan veroorzaken. Beschermingsmaatregelen, zoals het dragen van een valhelm, kunnen soms nodig zijn.

Tijdens deze aanval verliest de persoon het bewustzijn en verslappen de spieren. Als de persoon rechtstaat, kan hij daardoor als een "bloemzak" in elkaar zakken, wat eveneens verwondingen kan veroorzaken. Een valhelm is soms aanbevolen. Vaak herstelt het bewustzijn heel snel en staan mensen direct weer op.

Soms is het moeilijk om een aanval correct te classificeren, vaak omdat er onvoldoende informatie beschikbaar is over wat er precies tijdens de aanval gebeurt. Het is daarom belangrijk dat getuigen de aanval zo gedetailleerd mogelijk proberen te beschrijven. Een video-opname van de aanval, bijvoorbeeld met een mobiele telefoon, kan vaak helpen om het type aanval beter te begrijpen en een juiste diagnose te stellen.

De neuroloog zal uitvoerig en regelmatig proberen vast te stellen wat er precies gebeurt tijdens een aanval. Vaak is het nodig om informatie te verkrijgen van getuigen van de aanvallen.

Bbservatie en lichamelijk onderzoek door een neuroloog.

De dienst neurologie heeft een eigen EEG-laboratorium. Bij een EEG wordt de elektrische activiteit van de hersenen geregistreerd via elektroden die op de hoofdhuid worden geplaatst. Dit is een pijnloos onderzoek. Tijdens een epileptische aanval worden elektrische ontladingen vastgelegd, vaak in de vorm van pieken of piekgolven. Bij ongeveer de helft van de mensen met epilepsie zien we al bij een eerste EEG-afwijkingen, zelfs tussen de aanvallen door.

1. Korte EEG: duur van 15 – 20 minuten
2. 24-uurs EEG: hierbij wordt de persoon 24 uur opgenomen in het ziekenhuis. De elektrische activiteit van de hersenen wordt zowel tijdens waak- als slaapperiodes gemeten. Soms hopen we ook epileptische aanvallen vast te leggen tijdens het onderzoek.
3. EEG met slaapdeprivatie (+/- 60-90 minuten): de persoon moet de avond voor het onderzoek zo weinig mogelijk slapen, zodat hij of zij overdag in het EEG-laboratorium een dutje kan doen. Hiermee wordt de hersenactiviteit tijdens slaap gemeten. Dit kan nuttig zijn, omdat epileptische activiteit soms duidelijker zichtbaar is tijdens slaap, waardoor de diagnose nauwkeuriger kan worden gesteld.

MRI van de hersenen: deze beeldvorming geeft een nauwkeuriger beeld van de hersenen in vergelijking met een CT-scan en heeft daarom meestal de voorkeur. Het nadeel is dat de persoon tijdens de scan 20-30 minuten volledig stil moet liggen. Als dit niet lukt (bijvoorbeeld bij mensen met een verstandelijke beperking of gedragsproblemen), kan de MRI soms onder narcose worden uitgevoerd.

Deze beeldvorming wordt voornamelijk gebruikt in de acute fase, bijvoorbeeld na een eerste aanval, ongeval of operatie. Hoewel een CT-scan minder gevoelig is dan een MRI, kan het snel grotere letsels of de aanwezigheid van bloed aantonen.

Hiermee wordt onder andere gekeken naar afwijkingen in de stofwisseling (metabolisme).

Wanneer er een vermoeden is van een infectieuze of immunologische oorzaak, kan het nodig zijn om het vocht rond het ruggenmerg te onderzoeken.

Sommige vormen van epilepsie hebben een genetische oorzaak. Dit komt vooral voor bij vormen van epilepsie die op kinderleeftijd beginnen, moeilijker te behandelen zijn en/of gepaard gaan met een psychomotore beperking of een aanlegstoornis in de hersenen. Als de neuroloog vermoedt dat er een genetische oorzaak is, zal zij/hij aanvullend genetisch onderzoek met je bespreken.

Epilepsie wordt meestal behandeld met medicatie die de aanvallen onderdrukt en voorkomt dat er 'kortsluitingen' in de hersenen optreden. Bij de meerderheid van de volwassenen met epilepsie (70%) is één, of soms twee, medicijnen voldoende om de aanvallen onder controle te krijgen. De neuroloog werkt samen met de patiënt en diens zorgverleners om de beste behandeling te vinden en investeert daarnaast in onderzoek naar nieuwe geneesmiddelen.

1. Anti-epileptica (ook anti-aanvalsmedicatie genoemd) zijn onderhoudsmedicatie die dagelijks moeten worden ingenomen om aanvallen te voorkomen. De neuroloog kiest het medicijn op basis van het type aanvallen, de vorm van epilepsie en andere patiëntkenmerken, zoals de aanwezigheid van andere aandoeningen of het gebruik van andere medicijnen. Hierbij wordt gezocht naar de laagste effectieve dosis die de aanvallen onderdrukt zonder bijwerkingen. Soms duurt het enige tijd voordat het juiste medicatieschema is gevonden. Om het effect van de medicatie te evalueren, kan het helpen een aanvalsdagboek bij te houden waarin je noteert wanneer en welk type aanval je had. Als je denkt dat je bijwerkingen van de medicatie ervaart, bespreek dit dan altijd met je behandelend arts.
2. Noodmedicatie kan worden gegeven om aanvallen die niet vanzelf stoppen te doorbreken. Voor elke patiënt wordt een 'aanvalsbeleid' opgesteld. Hierbij wordt een stappenplan gemaakt waarin wordt afgesproken wanneer en welke medicatie kan worden toegediend om een aanval te stoppen.
3. Levensstijl speelt, naast medicatie, een belangrijke rol. Als je epilepsie hebt, is het essentieel dat je regelmatig eet, slaapt, ontspant en leert. Ook therapietrouw is cruciaal. Een inname van anti-epileptica kan leiden tot een daling van de bloedspiegel (de concentratie van het medicijn in het bloed), wat de kans op aanvallen vergroot.

Bij ongeveer 30% van de epilepsiepatiënten raakt de aandoening niet onder controle met het gebruik van twee of meer juist gekozen, gedoseerde en goed verdragen medicijnen. Dit wordt "medicatieresistente" epilepsie genoemd. In dat geval is de behandeling vooral gericht op het verminderen van het aantal en de ernst van de aanvallen. Enkele mogelijkheden zijn:

1. Epilepsiechirurgie: dit is een operatie waarbij de zone in de hersenen, waar de epilepsie ontstaat, wordt verwijderd. Hiervoor is een uitgebreide preoperatieve evaluatie nodig. Deze wordt niet in ons centrum uitgevoerd, maar we werken hiervoor samen met erkende epilepsiechirurgiecentra in Leuven, Gent of Brussel.
2. Nervus vagus stimulatie (NVS): bij mensen voor wie een hersenoperatie geen optie is, kan er onderhuids, onder het linker sleutelbeen, een 'stimulator' worden ingeplant die de nervus vagus (een hersenzenuw in de hals) stimuleert. Deze stimulator stuurt elke 5 minuten gedurende 30 seconden een elektrisch signaal naar de zenuw. Het doel is om de overprikkelbaarheid van de hersenen te verminderen, epileptische aanvallen onder controle te krijgen, te verminderen, of het herstel na een aanval te bevorderen.
3. Ketogeen dieet: dit dieet wordt opgestart om het lichaam in 'ketose' te brengen. De voeding bestaat voornamelijk uit vetten en bevat zeer weinig eiwitten en koolhydraten (suikers). Tijdens dit dieet gebruikt het lichaam, inclusief de hersenen, geen suiker meer als brandstof, maar vetten. Hierdoor worden ketonen gevormd, die helpen bij het verminderen van epileptische aanvallen. Het dieet werkt alleen als het continu en strikt wordt gevolgd, en wordt daarom niet vaak bij volwassenen toegepast.

Sommige vormen van epilepsie gaan spontaan in remissie. Dit zijn meestal de vormen die vanaf het begin goed te controleren zijn. In zo'n geval stellen we vaak voor om de medicatie geleidelijk af te bouwen na enkele jaren aanvalsvrijheid. Deze beslissing nemen we altijd samen, waarbij we het risico en de mogelijke gevolgen van een terugkerende aanval uitgebreid bespreken. We spreken van volledige remissie als iemand 10 jaar geen aanvallen heeft gehad, waarvan 5 jaar zonder medicatie.

Veel mensen met epilepsie kunnen een vrij normaal leven leiden met een normale levensverwachting. In de gehele populatie van mensen met epilepsie zien we echter een verhoogd risico op overlijden in vergelijking met de gezonde populatie. Dit risico is sterk afhankelijk van factoren zoals de onderliggende oorzaak van de epilepsie, de aanwezigheid van comorbiditeiten, en de mate van aanvalscontrole, en verschilt dus sterk per patiënt.

Een epileptische aanval kan op zichzelf een verhoogd risico vormen op verwondingen of zelfs overlijden, bijvoorbeeld als gevolg van een verkeersongeval, val of verdrinking. Daarnaast kan er sprake zijn van “SUDEP” (sudden unexpected death in epilepsy), waarbij iemand met epilepsie plotseling overlijdt zonder duidelijke onderliggende oorzaak. Dit komt gelukkig heel zelden voor, ongeveer bij 1 op de 1000 mensen per jaar. De belangrijkste risicofactor hiervoor is onvoldoende gecontroleerde epilepsie met frequente tonisch-clonische aanvallen, vooral 's nachts. Om deze en andere risico’s te beperken, streven we altijd naar de best mogelijke aanvalscontrole.

Maak je je hier zorgen over of heb je vragen, dan raden we aan dit tijdens de raadpleging met je neuroloog te bespreken.

Epilepsie heeft een grote impact op het leven van mensen die eraan lijden, vooral door de directe gevolgen van epileptische aanvallen op je fysieke en psychische welzijn. Daarnaast kan epilepsie invloed hebben op je rijgeschiktheid en mogelijk ook op professioneel en psychosociaal vlak.

Voor meer informatie kun je terecht op de website van de Epilepsieliga. Als je door je epilepsiediagnose problemen ervaart op een van deze gebieden, raden we je aan dit te bespreken met je zorgverlener of neuroloog.

Bespreek ook altijd je rijgeschiktheid met je behandelend arts of neuroloog.